Jak przeżyć tsunami? Wszystko o największych falach na świecie - Ekologia.pl (2025)

Słowo tsunami pochodzi z języka japońskiego i oznacza dosłownie „falę na nabrzeżu”. W rzeczywistości chodzi jednak o serię gwałtownych fal, które powstają na morzu lub dużym jeziorze i przekształcają się w niszczycielski żywioł, który pochłania życia i niszczy całe miasta. Zagrożenia związane z tsunami niestety pogłębiają się wraz ze zmianą klimatu.

Tsunami to seria gwałtownych fal, fot. Vikks/Shutterstock

Klasyczne fale na morzu generowane są przez wiatry oraz pływy, które z kolei są wynikiem grawitacyjnej siły Księżyca lub Słońca. Tsunami powstaje nieco inaczej i wiąże się z jednym konkretnym wydarzeniem, które wprawiło w ruch ogromne ilości wody. Jego efekt bywa odczuwalny nawet 5 tysięcy kilometrów dalej!

Jak powstaje tsunami?

Tsunami to fale, które powstają w wyniku trzęsienia ziemi lub erupcji wulkanicznej. Może je spowodować również detonacja ładunków wybuchowych pod wodą, spadek meteoru do wody czy np. oderwanie się ogromnego fragmentu skał lub lodowca. Powstające tym sposobem fale są znacznie dłuższe niż te normalne (nawet do 160 km) i na początku przypominają raczej szybko rosnący przypływ.

Przesuwając się w kierunku lądu, przybierają one na sile. Ich wysokość zależy od głębokości morza, a szybkość od oddalenia od źródła. Te najszybsze potrafią przesuwać się z prędkością odrzutowca (nawet 800 km/h) i czasami dają o sobie znać, dopiero gdy dotrą do płytkich wód. Ich działanie może być jednak widoczne przez kilka godzin.

Małe tsunami są wykrywane jedynie dzięki wrażliwemu oprzyrządowaniu umieszczonemu na morskim dnie. Te większe manifestują się natomiast w sposób bardzo gwałtowny. Świadkowie mówią o nagłym cofaniu się morza, po którym następuje uderzenie gigantycznej masy wody. Fenomen ten wynika z faktu, że do lądu dociera najpierw rynna tsunami, znajdująca się nisko pod grzbietem fali i wywołuje ona efekt próżni, zasysając wodę na płyciźnie. Po około pięciu minutach następuje uderzenie, przy czym druga lub trzecia fala może być jeszcze większa niż pierwsza.

Gdzie występuje tsunami?

Ponieważ najczęściej tsunami wywołane jest trzęsieniem ziemi, jego ogniska zlokalizowane są zwykle na styku płyt tektonicznych. Według National Geographic 80 proc. wszystkich tsunami występuje więc w tzw. „Pierścieniu Ognia” na Oceanie Spokojnym. Jest to pas o długości ok. 40 tys. km i szerokości do 500 km, który okala Pacyfik wzdłuż zachodniego wybrzeża obu Ameryk, wschodniego wybrzeża Azji oraz wschodniej części Oceanii.

Na wspomnianym obszarze rejestrowanych jest 90 proc. światowych trzęsień ziemi. Znajduje się tutaj również od 750 do 915 wulkanów, czyli dwie trzecie wszystkich wulkanów świata. Nic dziwnego, że to właśnie na Oceanie Spokojnym funkcjonuje Pacyficzny System Ostrzegania przed Tsunami, będący koalicją 26 państw, z siedzibą na Hawajach, szczególnie często doświadczanych przez niszczące serie fal.

Największe tsunami w historii – skala zniszczeń

Z badań geologicznych wiemy, że przed 3 mld lat w Ziemię uderzył mierzący ok. 40-50 km meteoryt, który uderzył w dzisiejszą Południową Afrykę. Uważa się, że rezultacie musiało powstać mega tsunami sięgające tysiące metrów w głąb morza i wybijające się ponad stumetrową falą nad powierzchnię. Podobny kataklizm miał miejsce przed 60 mln lat, gdy asteroida spadła na Zatokę Meksykańską i najprawdopodobniej wywołał fale o wysokości od 10 do 100 m. Ok. 70 tys. lat temu gigantyczny kawałek wyspy Fogo w archipelagu Cap Verde obsunął się do morza i spowodował powstanie fali o wysokości ponad 170 m, która wdarła się nawet 650 m w głąb lądu.

Więcej o dewastacyjnych skutkach tsunami wiemy oczywiście z okresu, gdy ludzie prowadzili już kroniki. Pierwsze opisał Tukidydes w V w. p.n.e. trafnie łącząc trzęsienie ziemi z pojawieniem się fali. 900 lat później 30-metrowe tsunami uderzyło w południowe wybrzeże Morza Śródziemnego zalewając Aleksandrię, zabijając tysiące ludzi i wyrzucając statki nawet 3 km od linii brzegowej. W IX w. trzęsienie ziemi w Japonii spowodowało, że fala powodziowa wdarła się aż 4 km w głąb lądu i zabiła ok. 1000 osób.

Od roku tysięcznego w każdym stuleciu kronikarze donosili o większych i mniejszych tsunami. Niektóre dotykały Europy – w 1731 r. 100-metrowa fala uderzyła w Norwegię, a 12 lat później trzęsienie ziemi spowodowało 11-metrową falę we włoskiej Apulii. Po kolejnych 12 latach trzęsienie ziemi i spowodowane nim 15-metrowe tsunami oraz pożary pozbawiły życia 40-50 tys. mieszkańców Portugalii.

W XIX w. miały miejsce dwa katastrofalne tsunami – w 1868 r. w wybrzeże Chile uderzyło tsunami, które łącznie zabiło ok. 70 tysięcy osób, zaś w 1883 r. wywołana trzęsieniem ziemi 40-metrowa fala pochłonęła ponad 30 tys. ofiar. w Indonezji. Prawie 300 nadbrzeżnych miast zostało wóczas zalanych.

Największe tsunami XXI w. wywołało trzęsienie ziemi o sile ponad 9, które dość nieoczekiwanie pojawiło się na Oceanie Indyjskim. W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia 2004 r. fale uderzyły w wybrzeża Tajlandii i Malezji, sięgając dalej aż do Bangladeszu, a nawet wschodniego wybrzeża Afryki. W katastrofie zginęło łącznie ponad 220 tys. osób!

Czy Polsce grozi tsunami? Zmiana klimatu a ryzyko wielkich fal

Niszczycielskie fale nie tylko grożą urazami i śmiercią, zalaniem miast i zniszczeniem infrastruktury. Tsunami w 2011 r. w Japonii spowodowało serię wybuchów w elektrowni jądrowej Fukushima, stwarzając zagrożenie katastrofą nuklearną. Erozji ulegają również całe wybrzeża, niszczone są porty. Ogromne straty ponosi sektor turystycznych, rybacki i transportu morskiego, a znaczące szkody obserwowane są również w rolnictwie. Powodzie wywołane tsunami mogą zwiększają również ryzyko szerzenia się chorób.

Nic dziwnego, że ludzie w krajach wielokrotnie dotkniętych tsunami żyją w strachu przed kolejnym kataklizmem. W Polsce ryzyko wystąpienia ogromnych fal jest bardzo niskie, ale nie zerowe. Źródła historyczne wskazują, że Pomorze co najmniej trzy razy nawiedziło tsunami, zwane przez naszych przodków „morskim niedźwiedziem” z uwagi na pomruki wydawane przez fale. Pod koniec XV w. tsunami nawiedziło ponoć Darłowo i Darłówko, w XVIII w. Kołobrzeg, a potem Łebę. O przyczynach można tylko spekulować – mógł nią być wybuch metanu na dnie morza lub uderzenie meteorytu.

Według naukowców niepokojąca zmiana klimatu, jaką obserwujemy w ciągu ostatnich lat, może zintensyfikować zagrożenie związane z tsunami. Niebezpieczny jest przede wszystkim ciągły wzrost poziomu mórz wynikający z topnienia lodowców pod wpływem rosnącej temperatury. W rezultacie fala powodziowe wywołane tsunami mogą wędrować dalej w głąb lądu, powodując jeszcze większe szkody.

Z powodu podnoszenia się poziomu mórz strefy przybrzeżne stają się też bardziej wrażliwe na powodzie. Naturalne bufory chronią przed wdzierającą się wodą, np. moczary czy lasy namorzynowe ulegają stopniowemu zatopieniu. Zagraża to dobrobytowi nadmorskich społeczeństw.

Ochrona przed tsunami

W porównaniu z cyklonami tsunami jest znacznie trudniej przepowiedzieć – podwodne trzęsienia ziemi nie dają się tak łatwo monitorować jak ruchy mas powietrza. Tsunami, jak pokazał nam rok 2004, może być gwałtowne i nieoczekiwane. Cofanie się morza jest jasnym zwiastunem, ale nie pozostawia wiele czasu na ewakuację – zagrożonej ludności poleca się więc natychmiastową ucieczkę do miejsc i budynków położonych jak najwyżej.

W regionach, gdzie ryzyko tsunami jest wysokie, mieszkańcom proponuje się systemy SMS-owego ostrzegania o zbliżającej się wysokiej fali. W Japonii doświadczeni obywatele reagują na tego typu alarmy bardzo sprawnie. Na wielu nabrzeżach, np. w USA o zbliżającym się tsunami powiadamiają również syreny alarmowe.

Tsunami – pytania i odpowiedzi

W jaki sposób powstaje tsunami?

Tsunami to fala związana z przemieszczeniem się ogromnej ilości wody pod wpływem trzęsienia ziemi, erupcji wulkanu, oberwania się lądu lub lodowca, eksplozji bądź upadku meteorytu.

Czy istnieje system ostrzegania przed tsunami?

Kraje położne w strefie zagrożonej tsunami współpracują w monitoringu aktywności sejsmicznej. Ostrzeżenie o tsunami mają postać syren alarmowych lub SMS-ów.

Jak chronić się przed tsunami?

W przypadku zbliżającego się tsunami należy jak najszybciej przemieścić się na najwyżej położone miejsce w okolicy.

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

{

"@context": "https://schema.org",

"@type": "FAQPage",

"mainEntity": [{

"@type": "Question",

"name": "W jaki sposób powstaje tsunami?",

"acceptedAnswer": {

"@type": "Answer",

"text": "Tsunami to fala związana z przemieszczeniem się ogromnej ilości wody pod wpływem trzęsienia ziemi, erupcji wulkanu, oberwania się lądu lub lodowca, eksplozji bądź upadku meteorytu."

}

},{

"@type": "Question",

"name": "Czy istnieje system ostrzegania przed tsunami?",

"acceptedAnswer": {

"@type": "Answer",

"text": "Kraje położne w strefie zagrożonej tsunami współpracują w monitoringu aktywności sejsmicznej. Ostrzeżenie o tsunami mają postać syren alarmowych lub SMS-ów."

}

},{

"@type": "Question",

"name": "Jak chronić się przed tsunami?",

"acceptedAnswer": {

"@type": "Answer",

"text": "W przypadku zbliżającego się tsunami należy jak najszybciej przemieścić się na najwyżej położone miejsce w okolicy."

}

}]

}